Op 19 mei 2004 is de gewijzigde telecommunicatiewet in werking getreden. Sinds die tijd is het versturen van spam in Nederland verboden. Verzenders van e-mail en sms met commerciële, ideële of charitatieve doeleinden hebben voorafgaande toestemming nodig van de ontvanger. Bovendien moet de verzender kunnen aantonen dat toestemming is verleend. De berichten moeten altijd vermelden wie de opdrachtgever is en moeten een geldig afmeldadres bevatten. Het verbod is opgenomen in artikel 11.7 van de telecommunicatiewet, als uitvoering van de Europese richtlijn voor privacy en electronische communicatie (2002/58/EG).

De handhaving van het spamverbod ligt vooral bij de OPTA. Via de website spamklacht.nl kunnen ontvangers Nederlandstalige spam melden bij de telecom autoriteit. Van juni tot december 2004 zijn er via de website 6000 klachten ontvangen. Op 28 december 2004 heeft de OPTA de eerste boetes en waarschuwingen uitgedeeld aan bedrijven en personen die ongevraagde bulkmail hadden verstuurd. Veertien bedrijven kregen een waarschuwing. De hoogste boete van 42.500 werd opgelegd aan een persoon die betrokken was bij vier spamverzendingen. Daarbij misbruikte hij de naam van de bekende spambestrijder Rejo Zenger om het boek Mein Kampf aan te prijzen.

Het spamverbod bevat een uitzondering voor berichten aan ontvangers waarmee de verzender al een bestaande klantrelatie heeft. Bedrijven mogen deze bestaande klanten mailen met aanbiedingen voor 'eigen gelijkaardige producten of diensten', zolang daarvoor een afmeldmogelijkheid bestaat. Vanwege deze uitzondering wordt gesproken van een soft opt-in, waarbij soft begrepen moet worden als verzachtend voor de verzender.

Het spamverbod geldt tot op heden alleen voor e-mail adressen van particuliere gebruikers. Een zakelijk e-mail adres mag gewoon bespamd worden. Dit leidt in de praktijk tot grote onduidelijkheid. Aan een e-mail adres is namelijk zelden te zien of het particulier of zakelijk is. Tijdens een hoorzitting op 28 augustus 2003 van de vaste Kamercommissie van Economische Zaken hebben Bits of Freedom en de vereniging HCC gepleit voor bescherming van alle ontvangers en scherpe handhaving van het verbod. Moties van Kamerleden als Martijn van Dam (PvdA) in die richting haalden telkens geen meerderheid. Alleen het versturen van bulk e-mail met een valse of ontbrekende afzender of een ontbrekende afmeldmogelijkheid werd aangemerkt als overtreding en strafbaar gesteld via de Wet op de economische delicten. De Tweede Kamer heeft wel ingestemd met een bewijsplicht voor verzenders van bulkmail, een ander punt waar Bits of Freedom zich voor inzette. Direct marketeers moeten daardoor voor elk adres aantonen dat de geadresseerde daadwerkelijk heeft ingestemd. In de praktijk betekent het dat de branche haar adresbestanden grondig moet controleren en opschonen, en dat er veel minder speelruimte is voor doorverhuur en vage trucjes als 'tell-a-friend'.

Op 20 december 2004 heeft Minister Brinkhorst van Economische Zaken in een brief aan de Tweede Kamer nieuwe wetgeving beloofd om ook zakelijke adressen tegen spam te beschermen. Brinkhorst had VNO-NCW ruim een half jaar de tijd gegeven om de ontbrekende opt-in voor zakelijke adressen te ondervangen met een gedragscode voor business-to-business berichten. Dit leidde niet tot enig resultaat.

Hoewel de stichting Spamvrij in december 2004 een duidelijke afname meldde van het aantal klachten over Nederlandstalige spam, blijft de hoeveelheid spam wereldwijd nog steeds stijgen, niet alleen per e-mail, maar ook per SMS. In het algemeen kan het spamverbod niet los gezien worden van andere maatregelen die noodzakelijk zijn om de spamvloedgolf te keren. Voor gebruikers zijn technische hulpmiddelen zoals vrijwillige spamfilters onontbeerlijk, zowel bij de provider als op de eigen computer. Tenslotte is internationale samenwerking van belang, niet alleen binnen Europa, maar met name ook met de rest van de wereld.

Tegen buitenlandse spam valt juridisch nog steeds heel weinig te doen. De OPTA neemt geen klachten in behandeling over buitenlandse spam. De verzender is gedefinieerd als de 'materiële verzender'. “Daarmee wordt gedoeld op de degene die op de verzendknop drukt of degene die opdracht geeft tot de verzending. Een voorbeeld: een organisatie geeft vanuit Nederland opdracht aan een buitenlandse internetaanbieder om ongevraagde berichten te verzenden. Deze organisatie zal worden aangemerkt als verzender en valt onder de Nederlandse Telecommunicatiewet.” De handhaving van het spamverbod in Nederland is daardoor maar een druppel op een gloeiende plaat. In februari 2005 hebben telecom toezichthouders uit 13 EU lidstaten beloofd nauwer te gaan samenwerken, ondermeer bij het doorleiden van klachten naar andere lidstaten. Tot op heden zijn er nog maar weinig nationale meldpunten in de EU waar internetters spam kunnen melden. Hoe zinvol de aangekondigde samenwerking is, valt daarom nog te bezien.

Bits of Freedom hoopt dat de Europese Commissie het initiatief navolgt van de Amerikaanse Federal Trade Commission, die een spambox hebben geopend waar alle inwoners van de Verenigde Staten spam kunnen melden. In de Verenigde Staten geldt weliswaar geen spamverbod, alleen een verplichte mogelijkheid tot opt-out, maar de FTC volgt een efficient pluk-ze beleid voor bulkmailers die geen geldig afzendadres gebruiken.

• Spamklacht.nl OPTA informatie over het spamverbod en een klachtenformulier voor Nederlandse spam aan particuliere eindgebruikers.
• Spamvrij.nl Meldpunt voor Nederlandse spam (formeel opgeheven op 10 oktober 2004).
• Spamcop.net Wereldwijd meldpunt voor alle overige spam
• Spammeldpunt van de Federal Trade Commission. Informatie over de opt-out verplichting in de Can-Spam Act (november 2003).

• Presentatie Sjoera Nas. Over de Nederlandse aanpak van spam bij een symposium over privacy-wetgeving in de EU voor de DG Enlargement van de Europese Commissie (27.01.2005).
• Presentatie Sjoera Nas. Over spam en het eigendom van netwerken (30.03.2004).
• Pleidooi voor handhaving spamwetgeving. Pleidooi HCC en Bits of Freedom tijdens hoorzitting Tweede Kamer (28.08.2003).
• Spam en wetgeving in Nederland. Lezing Sjoera Nas over spam op het Megabit festival (26.07.2003).