Op 13 november 2010 schreef Wouter Keuning het artikel Wie maakt een einde aan de piraterij? en slaagde er in om dit in de Volkskrant geplaatst te krijgen¹⁾. Omdat hier een aantal fundamentele journalistiek-technische en inhoudelijke misvattingen in naar voren komen voelde Thijs Markus zich namens de Piratenpartij geroepen om Keuning in zijn opvattingen te corrigeren.

Hoezo is het doodnormaal om muziek en films te downloaden zonder ervoor te betalen? Advocaten hekelen de slepende 'crisis in het auteursrecht'.

'Ik ben blut', zegt Sean Parker in de film The Social Network tegen een meisje met wie hij de nacht heeft doorgebracht. 'Er is weinig geld te verdienen met gratis muziek. Zeker als alle grote artiesten een rechtszaak tegen je aanspannen.'

Parker was in 1999 medeoprichter van Napster, een van de eerste webdiensten die het uitwisselen van muziekbestanden op grote schaal mogelijk maakte. Hij en zijn zakenpartner kregen de halve muziekindustrie over zich heen wegens het schenden van auteursrechten. In 2001 zagen ze zich na een aantal rechterlijke uitspraken gedwongen de dienst te sluiten.

Wat begon met een paar rechtszaken tegen Napster is in negen jaar tijd uitgegroeid tot een onophoudelijke, wereldwijde stroom juridische gevechten tussen artiesten en een groeiend aantal consumenten dat inbreuk maakt op het auteursrecht.

Ook in Nederland staat komende week weer een belangrijke uitspraak op de rol. Die gaat over de vraag of de website FTD zich schuldig heeft gemaakt aan het illegaal openbaar maken van de film Komt een vrouw bij de dokter. Een decennium vol juridische touwtrekkerij, veroordelingen, wetenschappelijke discussies en verhitte debatten heeft teleurstellend weinig opgeleverd. Het probleem is schijnbaar onoplosbaar.

Aan de ene kant staan de artiesten. Hun recht op zeggenschap over hun werk wordt stelselmatig geschonden. Hun platen, films en televisieseries worden, zonder dat zij daar toestemming voor hebben gegeven, illegaal verspreid via internet en komen op die manier bij miljoenen mensen terecht zonder dat zij daar een cent aan verdienen.

Volgens cijfers van de International Federation of the Phonographic Industry is de omzet in de branche in negen jaar tijd wereldwijd teruggelopen van 27 miljard dollar (19,7 miljard euro) naar 17 miljard dollar. En dat is alleen nog de muziekindustrie. Met het toenemen van bandbreedte op internet en dankzij uitbreiding van de manieren om grote bestanden te verkleinen, zijn films de afgelopen jaren ook steeds populairder geworden als downloadmateriaal. De laatste twee jaar zijn vooral televisieseries populair geworden en sinds dit jaar zijn ook illegaal aangeboden e-books in trek.

Aan de andere kant staan de downloaders. Zij laten hun computers vollopen met al dat illegaal aangeboden materiaal. Omdat het kan, omdat het eenvoudig is en gratis, omdat ze vinden dat muzikanten en hun bazen wel genoeg verdienen, omdat de pakkans minimaal is of omdat - in sommige landen, zoals in Nederland - er geen expliciet downloadverbod is.

Naast de consumenten en de artiesten is er nog een derde groep die onderdeel vormt van het probleem. Het gaat om de partijen die tussen hen in staan en die het uiteindelijke downloaden mede mogelijk maken: websites die illegaal aanbod makkelijk doorzoekbaar maken, websites die verwijzen naar illegaal aanbod, softwaremakers die programma's maken om bestanden mee te verspreiden, ze te verknippen en ze weer aan elkaar te lijmen en ga zo maar door.

Die partijen bewijzen dat Parker in 1999 iets verkeerd deed met Napster en dat met 'gratis' muziek wel degelijk goed kan worden verdiend. Uit schattingen in verschillende studies blijkt dat de waarde van muziek die wereldwijd illegaal wordt gedownload ongeveer eentiende is van de waarde van de totale markt. In 2010 zou het gaan om 1,7 miljard dollar. De tussenpersonen verdienen aan advertenties op hun sites, aan donaties en aan verschillende abonnementsvormen. In de bedragen zijn overigens nog niet de inkomsten verwerkt die internetserviceproviders, zoals Ziggo, UPC en KPN, halen uit het faciliteren van de benodigde bandbreedte.

Nederland staat er internationaal gezien overigens slecht op, aldus Hein van der Ree, directeur van Buma/Stemra. 'Van alles wat digitaal wordt gedownload in Nederland is maar een heel klein deel legaal. In de VS, waar wel een downloadverbod is, is dat veel meer.'

Een van de gevolgen van de jarenlang slepende discussies is dat veel consumenten er van overtuigd lijken dat ze recht hebben op 'gratis' muziek, films en televisieseries. Sterker: mensen die zich in het openbaar opwinden over het feit dat het auteursrecht inmiddels een van de meest geschonden rechten is, kunnen de volle laag verwachten. 's Werelds beste DJ, Armin van Buuren, deed onlangs een oproep aan zijn fans te stoppen met het downloaden van illegaal aangeboden muziek. Op websites als GeenStijl en FOK!forum werd Van Buuren direct uitgemaakt voor alles wat mooi en lelijk is. Hetzelfde lot treft overigens organisaties als Buma/-Stemra en stichting Brein.

De vaststelling van ict-eurocommissaris Neelie Kroes eerder deze week dat er een probleem is en dat het Europees auteursrecht nodig gemoderniseerd moet worden, snijdt duidelijk hout.

Dirk Visser, auteursrechtadvocaat bij advocatenbureau KMVS, stelt zonder omhaal van woorden dat er sprake is van een crisis in het auteursrecht. 'Betrokkenen durven zich steeds vaker niet te beroepen op hun rechten', zegt hij. 'Ze zijn bang afgemaakt te worden door de publieke opinie.' 'De rechten van rechthebbenden worden steeds vaker geschonden. Het is diefstal, waar grof geld in omgaat en iedereen begrijpt dat.'

Vivien Rörsch, advocaat en auteursrechtspecialist van advocatenkantoor De Brauw valt hem bij. 'De wetgever is in Nederland enorm laks geweest en heeft de huidige situatie mede helpen creëren. Het is bijvoorbeeld toch heel vreemd dat internetproviders geld verdienen aan sites waarmee constant inbreuk wordt gemaakt op auteursrechten?'

Waar Rörsch met de beschuldigende vinger naar de wetgever wijst, zijn er ook mensen die de film- en platenmaatschappijen zelf als hoofdschuldige zien. Internetadvocaat Christiaan Alberdingk Thijm van Solv-advocaten is zo iemand. Hij vertelt de volgende anekdote over de oprichters van Kazaa, een in 2001 opgerichte webdienst voor het uitwisselen van muziekbestanden.

'In 2001 ging ik met hen langs allerlei platenmaatschappijen omdat zij licenties wilden afsluiten om een legale dienst op poten te zetten', aldus Alberdingk Thijm. 'Geen van die partijen had daar interesse in. Die zeiden gewoon: wij weten zelf wel hoe we platen moeten verkopen en hebben jullie daar niet bij nodig.'

Dirk Visser moet tot zijn ontsteltenis bekennen dat hij die reflex nog steeds tegenkomt. 'Het werkt zo. De markt denkt: we kunnen wel meewerken met al die internetmodellen, maar dan jagen we de industrie tegen ons in het harnas. Als ik e-books ga uitgeven, worden de boekhandels boos en maken ze daar geen reclame meer voor mijn boek.

'Met cd's gaat dat net zo. Er wordt nog te veel nagedacht over de korte termijn, terwijl ze moeten nadenken over de vraag hoe ze op de lange termijn nog relevant kunnen zijn en op welke manier er met muziek nog geld te verdienen valt.'

Daarover wordt natuurlijk nagedacht, zegt Tim Kuik van de stichting Brein, die piraterij bestrijdt. 'Maar zolang je op elke hoek van de straat gratis illegale spullen kunt krijgen, wordt een verdienmodel wel erg lastig.' Kuik: 'Je moet het illegale aanbod kunnen afsnijden. Daarvoor zullen ook de internetserviceproviders hun verantwoordelijkheid moeten nemen.'

Daarnaast moet de industrie zorgen voor voldoende legaal digitaal aanbod, vindt Kuik. 'Dat daar behoefte aan is, zie je aan een dienst als Spotify, die legaal en deels tegen betaling streaming muziek (muziek die je niet downloadt op je computer maar via de website van Spotify afspeelt, red.) aanbiedt.'

Platenmaatschappijen hebben 17 procent van dat bedrijf in handen. Ook een downloadverbod is volgens Kuik nodig. 'Dan kan je, net zoals dat nu in Frankrijk gebeurt, mensen die toch blijven downloaden, waarschuwen dat dat niet mag. Als ze na nog een waarschuwing hardnekkig doorgaan, kan je ze in het uiterste geval tijdelijk afsluiten van internet. Pas als er sancties zijn, werkt zo'n verbod.'

Het Franse model is omstreden. Partijen als Xs4all, Bits of Freedom, maar ook verscheidene politieke partijen, waaronder D66 en GroenLinks, verzetten zich er heftig tegen. GroenLinks europarlementariër Judith Sargentini formuleert het grote bezwaar van velen: 'Zonder tussenkomst van de rechter mensen afsluiten van internet gaat tegen de burgerrechten in. Bovendien kan je niet op individueel niveau vaststellen dat iemand iets doet wat niet mag, zonder zijn privacy te schenden. We moeten niet belangrijke burgerrechten te grabbel gooien omdat artiesten vinden dat ze te weinig verdienen.'

Spookbeelden, vinden de voorstanders van een verbod. Zij wijzen erop dat in landen om ons heen een downloadverbod helemaal niet tot grote problemen leidt omdat er goede afspraken zijn gemaakt om te voorkomen dat de privacy van mensen wordt aangetast. 'Bovendien', zegt Dirk Visser, 'Dat we huiselijk geweld verboden hebben verklaard, betekent toch ook niet dat we bij iedereen achter de deur gaan kijken om te zien of ze zich wel aan de regels houden.'

Dat Nederland al tien jaar lang deze discussie voert zonder tot een oplossing te komen, steekt veel betrokkenen. Met advocaat Rörsch van De Brauw stelt Hein van der Ree vast dat de wetgever in Nederland veel te lang heeft gewacht met het nemen van maatregelen om een eind te maken aan deze situatie.

Hij verwijst naar het rapport dat de commissie-Gerkens vorig jaar uitbracht. De commissie, met onder anderen Fred Teeven, de huidige staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, raadde het parlement onder meer aan een downloadverbod in te stellen. 'Dat onderwerp is na de val van het laatste kabinet-Balkenende controversieel verklaard en het rapport is in een la verdwenen', zegt Van der Ree. 'Doodzonde.' Teeven, die als staatssecretaris over de kwestie gaat, laat weten dat hij momenteel niet inhoudelijk wil reageren omdat hij nog bezig is met een notitie over de actuele ontwikkelingen in het auteursrecht. 'Die stuur ik begin 2011 naar de Kamer.'

Verder weg van het gekrakeel stelt advocaat Rörsch dat het er uiteindelijk om gaat dat de artiest zelf weer zeggenschap krijgt over zijn werk. 'Dat is de basis van het auteursrecht. Nu beslissen anderen voor de artiest dat het wel prima is dat zijn werk gratis wordt verspreid.'

En uiteraard speelt een redelijke vergoeding daarbij ook een cruciale rol. Dirk Visser denkt dat artiesten er aan zullen moeten wennen dat ze structureel minder zullen gaan verdienen. 'Dankzij al het zogenaamde gratis aanbod, is de geest uit de fles, vrees ik. Die krijg je niet zo makkelijk terug.' Van der Ree van Buma/Stemra wil daar voorlopig nog niets van weten. 'Onzin! Er is nog nooit zoveel vraag geweest naar muziek als nu. Het is volgens normale economische wetten niet te verklaren dat iets waar zoveel vraag naar is, geen waarde zou hebben. We moeten op zoek naar nieuwe verdienmodellen. En die gaan we ook vinden. De inkomsten uit muziek zullen weer gaan groeien.'

In Nederland is het verboden om zonder toestemming van een rechthebbende auteursrechtelijk beschermd materiaal aan te bieden op internet. Uploaden van zulk materiaal is dus strafbaar. Wie het materiaal voor eigen gebruik wil downloaden kan dat momenteel nog straffeloos doen. Voor software en games bestaat om onduidelijke redenen een uitzondering. Downloaden van illegaal aangeboden games of software is nu al strafbaar. Voormalig minister van Justitie Donner zei dat downloaden van illegaal aangeboden materiaal niet zijn voorkeur heeft, maar dat het voor muziek en films is toegestaan omdat daarvoor een 'thuiskopieheffing' bestaat.

Het auteursrecht kent in Nederland een paar uitzonderingen. Zo is het toegestaan om muziek of films voor eigen gebruik te downloaden. Om artiesten daarvoor te compenseren bestaat de zogenaamde thuiskopieheffing. Dat is een opslag op de prijs van lege cd's en dvd's. Dat geld wordt verdeeld onder alle rechthebbenden. Veel mensen, onder wie de voormalige minister van Justitie, vinden dat downloaden van illegaal aangeboden materiaal legaal moet blijven omdat er al een heffing voor wordt betaald. Tegenstanders wijzen erop dat vrijwel niemand meer muziek op dvd's en cd's zet. Als downloaden legaal blijft, moet de thuiskopieheffing flink omhoog, stellen zij.

Er zijn veel manieren waarop mensen bestanden met elkaar delen. Veruit het populairst is al jaren via zogenoemde peer-to-peer-netwerken. De muziek- en filmbestanden staan niet op één centrale server, maar zijn opgeknipt in delen die op computers van particulieren staan. Met speciale software worden die bestanden tussen verschillende gebruikers uitgewisseld. De snelheid waarmee bestanden worden gedownload is mede afhankelijk van de hoeveelheid andere computers die aan staan en van de hoeveelheid gebruikers die een bepaald bestand op hun computer hebben. De bekendste peer-to-peer-netwerken maken gebruik van torrentbestanden.

Het al in 1980 ontwikkelde Usenet wint sterk aan populariteit onder downloaders. In nieuwsgroepen op Usenet kunnen alleen tekstbestanden worden geplaatst. Muziek en films die via Usenet worden gedeeld, worden daarom eerst in stukken geknipt die vervolgens als tekstbestanden op Usenet worden gezet. Een gebruiker kan die bestandjes downloaden en met behulp van software weer aan elkaar plakken en omzetten in muziek of films. Ook cyberlocking wint terrein. Daarbij worden bestanden in hun geheel op een centrale server gezet. De uploader krijgt een link naar het bestand en deelt die vervolgens met anderen.

Bij het lezen van dit artikel wordt het antwoord op de vraag: 'heeft hij nou echt de persmap van de auteursrechten-industrie zitten overtikken?' al snel duidelijk. Het is bedroevend een dergelijk eenzijdig, slecht onderzocht beeld op het auteursrecht te vinden in een krant die zichzelf graag schaart onder de noemer 'kwaliteitskrant'.

Het principe van hoor en wederhoor is mijns inziens nauwelijks toegepast. Uitgebreid komen de uitbaters van het auteursrecht, de platen- en filmindustrie aan het woord. Het doel van deze reactie op genoemd artikel is dan ook tweeledig, ten eerste legt het uit in hoeverre dit artikel beeldvervormend is, en aan de hand daarvan hoe het met de kwaliteitsjournalistiek gesteld is.

Laten we beginnen met de inhoud van het artikel. Het is interessant hoe Wouter Keuning drie groepen onderscheidt: de artiesten, de consumenten en de websitebeheerders van pagina's waarop men bestanden kan delen. Het is interessant hoe hij deze laatste groep onderscheidt van andere consumenten (vaak niet het geval), terwijl hij de grootste belangengroep niet bij naam noemt: de platenindustrie. In deze omissie neemt hij al direct de lijn van platenindustrie over: 'wij zijn de artiesten'. Dit is echter niet het geval. Terwijl de platenindustrie ten onder gaat omdat cd's en dvd's nou eenmaal een verouderde technologie zijn, is de gemiddelde artiest erop vooruit gegaan.^{2) 3)}

Het is niet zo dat mensen minder bereid zijn te betalen voor cultuur, dit bedrag is grosso modo constant. Wat er wel gebeurt, is doordat de middenman -de platenmaatschappij- wegvalt, zowel de consument als de artiest erop vooruit gaat. De consument krijgt een nabij ongelimiteerde toegang tot al wat digitaliseerbaar is. De artiest verdient meer aan merchandise, optredens, en andere niet-kopieerbare zaken die niet langer via de platenmaatschappij hoeven. Er zijn meer en meer artiesten die hun beschermheren aldus verlaten. De enige verliezers zijn de platen- en filmmaatschappijen, en laten hun advocaten nou juist de enigen zijn die in dit artikel aan het woord komen. Met dit inzicht wordt de rest van het artikel regelrechte onzin. Het door Keuning aangehaalde verhaal van Sean Parker is een goed voorbeeld van de gevaren van deze advocaten.

Het artikel noemt de toespraak van Neelie Kroes, en hoe ze het probleem identificeert. Wat het niet vertelt is dat de rest van de toespraak tegen de lijn van Keunings betoog in gaat. 'In a sense, the internet is the realisation of the Renaissance dream of Giovanni Pico della Mirandola: all knowledge in one place. Yet, it does not mean there are no more obstacles to sharing cultural and artistic works on the net. All revolutions reveal, in a new and less favourable light, the privileges of the gatekeepers of the “Ancien Régime”.'⁴⁾

In goed Nederlands: 'Het internet is een realisatie van de oude droom om alle kennis op één plek te verzamelen. Er zijn echter nog steeds obstakels in het delen van culturele en artistieke werken op het internet. Alle revoluties laten de privileges van het oude regime in een nieuw en kwalijk daglicht zien.'

Keuning noemt het rapport-Gerkens. Het feit dat Teeven op dit moment geen commentaar meer geeft op de conclusies van het rapport geeft al aan dat het terecht is dat het controversieel is verklaard. Dat klopt omdat het rapport, net als Keuning, klakkeloos de lijn van de platenindustrie heeft overgenomen.

Ondanks het feit dat de Nederlandse wet kopiëren voor eigen gebruik expliciet toe staat, wordt de term 'illegaal' te pas en te onpas met deze praktijk in verband gebracht. Het volgen van de letter van de wet door de overheid, wordt in dit kader zelfs 'laks' genoemd. De enige laksheid die de overheid te verwijten valt, is dat zij inbreuk op het auteursrecht door non-commerciële partijen nog niet officieel gedoogt, waardoor veredelde ambulanceadvocaten dreigbrieven kunnen sturen met betrekking tot inbreuk op auteursrecht. Mensen zijn juist in dat zij het recht hebben op downloadbaar digitaal materiaal. Net zoals er geen wetten zijn voor welke etherfrequenties men mag beluisteren, is vrije toegang tot het internet een recht⁵⁾. Een publiek goed is materie waarvan je mensen niet kunt beletten het te gebruiken en evenmin door gebruik ervan anderen daarin kunt hinderen, bijvoorbeeld de lucht die men inademt of een compositie van bits en bytes. Het privé bezit (van cd's, etc) waarop de heren advocaten hun business model baseren is zo goed als passé, maar het is wel zo dat het financieren daardoor anders zal worden.

Er zijn welgeteld 2 alinea's besteed aan Christiaan Alberdingk Thijm, een advocaat die mede geprobeerd heeft een internetservice met de zegen van de muziekindustrie van de grond te krijgen en hoe de industrie dit onmogelijk gemaakt heeft. Vervolgens mag Dirk Visser namens de industrie de vermoorde onschuld spelen en zeggen dat mensen moeten kijken naar hoe ze op de lange termijn geld kunnen verdienen met cultuur. Na Dirk Visser mag Timotheus Kuik van de stichting BREIN hier nog een paar alinea's op voort musiceren, over hoe men geen 'legaal' aanbod kan creëren terwijl er 'illegaal' aanbod is. De andere alinea aan wederhoor volgt hierop, die draconische maatregelen als een downloadverbod in het juiste daglicht stelt: een schending van burgerrechten van mensen, te weten de privacy van de gegevens die je verstuurt en ontvangt (briefgeheim!) en het recht op rechtspraak. De Finnen hebben recentelijk internettoegang tot burgerrecht verheven gezien de hoeveelheid activiteiten die er online plaatsvinden, een stukje wetgeving dat in het kader van wederhoor ook genoemd had mogen worden.

Drie hele alinea's aan wederhoor, waarvan de eerste introductie is, waarin de meest valide punten onderbelicht zijn en die vervolgens ruimschoots onderuitgeschoffeld mogen worden.

Dit alles is niet zo verwonderlijk als we de bronnen van de auteur verkennen. BUMA/STEMRA en haar nevenorganisatie BREIN verdienen jaarlijks miljoenen door het auteursrecht uit te buiten, en van dit geld komt slechts een gedeelte bij de uiteindelijke rechtshebbenden uit.⁶⁾ Het auteursrecht als zodanig is nog nauwelijks een manier om artiesten te belonen, maar eerder een manier om advocaten die het uitbuiten aan inkomsten te helpen. De recentere zaak van het Engelse ACS:Law is hier een duidelijke illustratie van.⁷⁾ Dirk Visser heeft al meerdere malen het woord gevoerd voor de industrie ⁸⁾, het meest recentelijk in de rechtszaak van Eyeworks tegen FTD. En ondanks dat deze rechtszaak wel genoemd wordt in het artikel, wordt de twijfelachtige rol van de veel-geciteerde heer Visser daarin verder niet genoemd. Hij geeft namelijk samen met de rechter in die zaak workshops over auteursrecht.⁹⁾ Ook wordt er verder niet verteld dat KMVS, waar de heer Visser werkzaam is, een advocatenkantoor is, gespecialiseerd in de oxymoronische en misleidende term: 'intellectueel eigendom'.¹⁰⁾ De meeste oprechte organisaties prefereren dan ook de term 'immateriële rechten'. Mevrouw Rorsch werkt op een vergelijkbaar kantoor voor vergelijkbare opdrachtgevers.

Om nog maar wat Neelie Kroes te citeren: 'It may suit some vested interests to avoid a debate, or to frame the debate on copyright in moralistic terms that merely demonise millions of citizens.' In het Nederlands: 'Het is in het belang van enkele grote spelers om het debat te vermijden, of het debat in moralistische termen (diefstal) te voeren die slechts miljoenen burgers demoniseren.'

Zoals aangetoond gaat het artikel 'wie maakt een einde aan piraterij?' voorbij aan alle eisen die aan kwaliteitsjournalistiek gesteld mogen worden. De feiten zijn selectief gepresenteerd, de opinie van de bronnen is als feit gepresenteerd, hoor en wederhoor is ondermaats toegepast. Dit omdat de auteur verzaakt heeft de belangen van zijn bronnen te onderzoeken en verzaakt heeft zelfstandig onderzoek te doen naar wat zijn bronnen hem gepresenteerd hebben. Om kort te gaan, Wouter Keuning heeft structureel zijn journalistieke plicht verzaakt en zonder omhaal geschreven wat de auteursrechten-industrie wil lezen.

Kranten, of meer precies: hun uitgevers, klagen vaak dat als zij ten onder gaan, de kwaliteitsjournalistiek ten onder gaat. Dit artikel geeft mij hoop dat dit niet geval zal zijn, maar dat digitale media juist feilloos moedwillige beeldvertekening zichtbaar maken.

Thijs Markus, Piratenpartij NL.

• Wie maakt een einde aan de piraterij? - (13-11-2010).